Trong quá trình khôn lớn các bạn nhỏ sẽ trải qua vô sô những cuộc khủng hoảng lên 1, lên 2, lên 3 và những cuộc khủng hoảng k hề dự báo trước. Dù rất khó bình tĩnh nhưng nếu bạn xử lí được những cuộc khủng hoảng của con trong hòa bình (dù có rất nhiều nước mắt) thì chúng mình tin là dù sau này có vấn đề gì, bạn cũng có thể dễ dàng xử lí được.
Quy trình để xử lí một cuộc khủng hoảng thường sẽ bao gồm 6 bước như sau:
1. Bày tỏ sự đồng cảm với con (ôm, cầm tay, lắng nghe...)
2. Tìm hiểu, gọi tên vấn đề của con
3. Lắng nghe nhu cầu/cách giải quyết con mong muốn
4. Đưa ra đề xuất phương án bố/mẹ mong muốn thông qua các lựa chọn
5. Hỗ trợ con giải quyết vấn đề (nếu con cần)
6. Tuyên bố kết thúc khủng hoảng (hi-five, một cái ôm thật chặt, thật dài...)
Và sau đây là giải thích chi tiết:
1. BÀY TỎ SỰ ĐỒNG CẢM VỚI CON
Dấu hiệu dễ nhận nhất của các hình thức khủng hoảng hay ăn vạ là khóc. Trẻ con có thể rất nhanh dỗ, nhanh quên, khóc cái có thể cười ngay dù mắt vẫn ngấn nước NHƯNG khi đang khủng hoảng, khó chịu, để nín ngay lập tức là gần như không thể. Theo các nhà tâm lí thì khi nghe thấy tiếng khóc của một đứa trẻ, tim chúng ta sẽ đập nhanh, não sẽ thúc ép phải giải quyết vấn đề ngay. Và nếu là con mình, chúng ta càng sốt ruột, khó chịu và chỉ muốn con nín khóc ngay lập tức vì chúng ta nghĩ đơn giản: NÍN KHÓC TỨC LÀ HẾT KHỦNG HOẢNG, XỬ LÍ XONG VẤN ĐỀ.
Nhưng bị ép nín khóc, trẻ sẽ rất ấm ức, chúng không học được cách làm thế nào để kiểm soát được cảm xúc của mình một cách tích cực, và những cảm xúc tiêu cực bị đè nén lâu dài. Những đứa trẻ không được học cách xử lí cảm xúc tích cực sẽ thường có những cách tiêu cực để xử lí cảm xúc như la hét, đập phá… bởi đó là những cách đơn giản nhất, không cần phải học. Còn để bình tĩnh, nói chuyện, bày tỏ nhu cầu của mình, đưa ra phương án giải quyết đều cần phải học hỏi rất lâu, bắt đầu từ những trận ăn vạ đầu tiên trong cuộc đời, nếu được bố mẹ hướng dẫn bằng tình yêu và sự cảm thông.
Thế nên bố mẹ đừng bao giờ bắt đầu câu chuyện bằng "Nín, nín ngay lập tức". Nói câu đó với tone giọng cao, cáu gắt, sẽ chỉ làm con thêm căng thẳng/sợ và khóc to thêm. Và lúc đó, bạn sẽ không chỉ mệt mỏi vì con khóc mà còn mệt mỏi vì con không nghe lời mình, mình không xử lí được tình huống, không “kiểm soát” được con, cảm giác bất lực.
Thay vì yêu cầu con phải nín ngay, bố mẹ hãy thử làm những bước sau:
- Nếu con khóc vì vòi vĩnh món đồ gì đó, trước tiên hãy "di dời" con khỏi hiện trường hoặc cắt sự chú ý của con vào những món đồ đó (Quay lưng lại hàng đồ chơi, dắt tay con đi ra chỗ khác...) và nói: “Mẹ biết là con muốn có món đồ đó, mẹ cũng rất muốn có thể mua/ đưa nó cho con. Nhưng vấn đề là + giải thích phù hợp (mẹ không mang đủ tiền, đó là đồ của bạn mình không thể cướp đồ của người khác được, chúng mình đang ở sân chơi chung nên phải chờ đến lượt…)
- Nếu khóc vì đau (ngã, ốm, tiêm, tự làm đau...) hãy bình tĩnh và nhẹ nhàng hỏi thăm con đau ở đâu, đau ra sao, bày tỏ “nếu là mẹ hồi bé chắc mẹ cũng đau lắm” thay vì phủ nhận cảm xúc của con kiểu "ôi giời, ngã tí mà kêu đau, đau gì mà đau" hoặc tệ hơn là trách con "đi đứng thế à?" bởi vì trẻ có cố tình làm đau mình đâu. Nếu là một sự cố, dù là bất cẩn, chúng ta luôn cần sự cảm thông. Bạn cũng đâu muốn mình chỉ vì một vài lỗi nhỏ trong báo cáo mà bị sếp chỉ trích, huống hồ là một đứa trẻ đang trong giai đoạn học hỏi và phát triển?
- Nếu khóc chưa rõ nguyên nhân, gào khóc to và các lí do khác… bạn có thể bắt đầu bằng việc cho con ngồi vào góc bình tĩnh, một nơi khiến trẻ thấy an tâm và thoải mái, có những hoạt động, đồ chơi phù hợp cho bé. Hoặc đơn giản là hãy cho con một cái bút và tờ giấy để vẽ ngệch ngoạc, một cái gối để đấm hay bất kì việc gì có thể giảm khó chịu mà bạn chấp nhận được trong giới hạn của mình (có những mẹ có thể chấp nhận việc con ném đồ chơi, có những mẹ không, điều đó tùy thuộc vào bạn). Hãy nói với con: Mẹ thấy con đang rất khó chịu, con có muốn vẽ sự khó chịu của mình ra không?
Hay
“Có vẻ như con đang rất bực mình, con có muốn đấm gối hay la hét cho đỡ bực mình không?”
Nếu bạn bình tĩnh hơn, hãy giao tiếp với con bằng một cái ôm thật chặt. Cái ôm là điều tuyệt vời nhất mà một đứa trẻ mong muốn khi có cảm giác buồn, mệt, bất an, thất vọng...vì một điều gì đó. Nếu bạn không thể ôm con, không thể bình tĩnh, hãy nói, thậm chí bạn có thể hét lên với con: “Mẹ đang rất bực mình nên mẹ không thể ngồi đây được. Mẹ sẽ sang phòng khác một lúc”, sau đó đi ra phòng khác, đóng cửa, hít thở sâu hoặc làm bất cứ việc gì khiến bạn bình tĩnh. Đó là lựa chọn tốt nhất cho cả bạn và trẻ để không làm tổn thương nhau vào thời điểm đó. Nhưng hãy lưu ý dù có tức giận đến mấy, bạn cũng không nên bỏ đi mà không nói lời nào với bé, việc bị bỏ mặc gào khóc một mình là một trải nghiệm tồi tệ quá sức chịu đựng của trẻ. Nó có thể là nguyên nhân của vô số những ý nghĩ tiêu cực hoặc nghiêm trọng hơn là chứng bệnh trầm cảm sau này.
Sau đó, khi bạn đã bình tĩnh, hãy ngồi bên cạnh con hoặc ôm con rồi nói:
"Rồi, bây giờ con thấy ổn hơn chưa? Bình tĩnh nói cho mẹ nghe xem có chuyện gì?"
"Con cứ khóc thế này có mệt không? Nếu khóc mà đỡ buồn thì con cứ khóc tiếp, mẹ sẽ ngồi bên con. Nhưng nếu vừa khóc vừa nói mẹ chịu chẳng nghe được rõ con muốn nói gì"
"Mẹ muốn nghe xem có chuyện gì để giúp con. Nếu con muốn mẹ giúp thì bình tĩnh kể cho mẹ xem nào"
"Con vẫn đang khó chịu lắm phải không? Hay cứ khóc nốt chỗ dở đi vậy, khi nào xong thì nói cho mẹ nghe xem có chuyện gì nhé"
Những điều này sẽ làm con cảm giác được lắng nghe, tạo niềm tin với con, tạo cảm giác bố mẹ đang ở cùng phía với mình, là bạn mình, có thiện chí với mình.
2. TÌM HIỂU, GỌI TÊN VẤN ĐỀ
Sau bước 1, bố mẹ đã có được sự tin tưởng và thiện chí muốn chia sẻ của con. Bước tiếp theo này, nói đơn giản thì bố mẹ hoàn toàn đóng vai là "tiếng vọng" của con để nhắc lại nhu cầu của con, vấn đề của con để xem vấn đề thực sự là gì và lí do vì sao. Nhiều khi các bạn nhỏ khóc lóc bố mẹ nghĩ là do vấn đề A nhưng thực sự có khi lại là do vấn đề B. Mà vấn đề B này lại thường rất ngoài sự dự đoán của bố mẹ như không có huy hiệu giống bạn, không được đi tất màu xanh… Nên trong mọi tình huống, bố mẹ hãy bình tĩnh để xem vấn đề thực sự của con là gì. Việc bố mẹ nhắc lại vấn đề cũng là lúc các bạn nhỏ có thể nhìn nhận lại xem đó có thực sự là vấn đề với mình không.
VD:
Nếu con nói "Con không thích ăn sữa chua xoài",
Bố mẹ sẽ nói: "Okay, vậy là con không thích ăn xoài trộn với sữa chua có đúng không?"
hoặc
"Con muốn mua món đồ chơi đó" –
"Ồ, món đồ chơi này có vẻ đẹp nhỉ, con thích mua nó đúng không? Ước gì mình có món đồ chơi này để chơi tối nay thì thích lắm nhỉ?"
Hãy chấp nhận vấn đề của trẻ. Chấp nhận không có nghĩa là bạn đồng tình với việc con không ăn sữa chua trộn xoài, không đi tất hay không uống loại nước đó. Đơn giản chỉ là bạn đồng ý đó là vấn đề của con, ước muốn của con nhưng chưa chắc bạn đã đồng ý mua cho con, thực hiện ước muốn của con. Bạn phải hiểu và chấp nhận vấn đề đó, thì sau đó bạn mới nên đưa ra ý kiến của mình, khuyên nhủ. Nếu ngay từ đầu bạn đã phủ nhận vấn đề thì trẻ sẽ rất khó nghe lời khuyên nhủ của bạn.
3. LẮNG NGHE PHƯƠNG ÁN CỦA CON VÀ PHÂN TÍCH KHÁCH QUAN
Vấn đề là của con, vậy con là người biết rõ nhất con muốn giải quyết nó như thế nào. Vì thế, đầu tiên bố mẹ hãy hỏi con, xem con muốn gì và muốn giải quyết như thế nào. Trong trường hợp hạn chế về thời gian, bạn có thể sẽ hỏi rất nhanh ở bước này và đề xuất luôn phương án của mình nhưng không nên bỏ qua bước này.
Hãy dành cho các bạn nhỏ nhiều thời gian ở đây, vì có khi nói 1 hồi cái các bạn ấy thực sự muốn lại khác xa cái lúc đầu bạn ấy khóc/ăn vạ để đòi. Đừng vội đánh giá/phủ định bất kỳ điều gì, hãy để con được nói ra những mong muốn của mình.
- "Vì sao con lại không thích đi tất?" (có thể câu trả lời là vì chân con bị nốt mụn sưng đau chẳng hạn, rất nhiều trường hợp khủng hoảng hay sự khóc quấy của các bạn ấy đến từ những vấn đề hoàn toàn có thật và nghiêm túc)
Một điều nữa là bố mẹ nên hỏi ngược lại bé, để xem bé cảm nhận thế nào và xử lí thế nào nếu đó là mình. Cách này sẽ khiến bé phải suy nghĩ và thường bé sẽ thể hiện sự đồng cảm và nhận ra vấn đề:
- "Con thử nghĩ xem nếu không đi tất, tẹo đi bộ đi học ngoài trời lạnh thì chuyện gì sẽ xảy ra?"
- “Nếu tự nhiên có bạn đến nhà mình và lấy mất bạn ô tô Mcqueen của con về mà chẳng thèm hỏi ý kiến con thì con sẽ cảm thấy thế nào?”
Thông thường các bạn nhỏ chưa nghĩ đến hậu quả của các hành vi của mình, bước này giúp các bạn nhỏ suy nghĩ, nhìn ra đến hậu quả và biết đặt mình vào hoàn cảnh của người khác, tình huống để cảm thông. Nếu bé biết dừng vấn đề ở bước này thì bố mẹ hoàn toàn thành công, bé đã tiến thêm một bước trong việc nhận thức vấn đề và đồng cảm với người khác.
Nếu bé vẫn chưa muốn dừng vấn đề hoặc vẫn bảo là “sẽ chẳng sao” thì bố mẹ hãy hỏi tiếp”
- "Nếu không đi tất, con có cách nào khác để giữ chân không bị lạnh rồi bị ốm không?"
Nếu phương án của con trong giới hạn bạn chấp nhận được, hãy đồng ý, đừng cố tìm một phương án hoàn hảo haycon phải theo đúng ý bạn từ đầu cuộc khủng hoảng. Nếu con không chấp nhận đi tất mà chịu đi đôi giày ấm thì cũng hãy đồng ý. Hãy chấp nhận xuống thang thương lượng, càng kết thúc sớm cuộc khủng hoảng thì bạn và bé đều càng đỡ mệt mỏi. Còn nếu các phương án của con đều không khả thi một chút nào, hãy ghi ra/ nhớ các phương án của con, sau đó sẽ thảo luận tiếp.
4. ĐƯA RA PHƯƠNG ÁN CỦA BỐ MẸ
Thay vì ép con bằng được vào 1 thứ mình muốn, bỏ qua mong muốn và suy nghĩ của con, hãy cùng con nghĩ ra cách giải quyết sau khi con đã đưa ra những cách giải quyết của mình mà không phù hợp.
Cách đơn giản nhất để kết thúc một cuộc khung hoảng là đưa ra các lựa chọn cho con. Thay vì bắt con chọn "CÓ" hoặc "KHÔNG", mình hay cố gắng nghĩ ra vài phương án kiểu "CÓ" và "GẦN VỚI CÓ" để con chọn trong đó, dù chọn phương án nào cũng vẫn là trong điều mình mong muốn. Điều bố mẹ cần ghi nhớ khi đưa ra các lựa chọn là các lựa chọn đó phải khả thi và bố mẹ chấp nhận lựa chọn đó. Ví dụ:
"Mẹ nghĩ nếu không đi tất thì cũng được thôi, nhưng chắc chắn tẹo nữa đi bộ con sẽ bị lạnh chân, mà lạnh chân thì rất dễ ốm, ốm lâu là phải vào viện rất nhiều vấn đề. Bây giờ con thử chọn xem con thích đôi nào hơn, đây mẹ thấy có 1 đôi Hello Kitty hồng với 1 đôi Ếch xanh này" (trong 2-3 phương án, cố gắng có 1 phương án mạnh, đúng sở thích/nhu cầu của con để khả năng cao là con sẽ chọn phương án đấy)
"Hay đôi Kitty hồng này đi, mẹ cũng vào thay đôi tất hồng, thế là 2 mẹ con đi tất sinh đôi nhé"
Còn nếu bố mẹ đưa ra lựa chọn:
“Vậy bây giờ con đi tất hay đi chân đất?”
Mà gặp bạn nào quả quyết đi chân đất, bố mẹ coi như tự dồn mình vào thế bí, không thể để con đi chân đất ra đường trời lạnh được vì con sẽ bị ốm.
Hay:
“Giờ con đứng dậy đi với mẹ hay mẹ để con ở đây một mình?”
Thì chắc chắn là bé biết bố mẹ không bao giờ dám để con ở lại một mình, dù là cố tình bỏ đi một lúc thì cũng dẫn đến hậu quả tiêu cực: con sợ hãi hoặc con thừa biết bố mẹ sẽ quay lại nên nhờn. Vì vậy, các lựa chọn phải khả thi, không đe dọa và bố mẹ sẵn sàng thực hiện.
Nếu các lựa chọn của bạn đều không được con đồng ý, hãy cùng thảo luận lại vấn đề, cân nhắc các phương án của bạn và con, phân tích lí do chính đáng vì sao lại không được: sẽ nguy hiểm, sẽ làm phiền người khác.. Nếu bạn đưa ra lí do chính đáng một cách thường xuyên, trẻ sẽ hiểu lí lẽ và chấp nhận. Nếu chính bạn không đưa ra được lí do chính đáng thì hãy chấp nhận phương án của con.
5. HỖ TRỢ CON GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Bước này thường sẽ lâu la nhưng bố mẹ nên để bé tự làm để bé tự giải quyết những vấn đề cá nhân. Nếu thời gian gấp thì bố mẹ có thể làm hộ bé hoặc hỗ trợ bé làm.
Nếu vấn đề vừa xảy ra để lại hậu quả như khiến căn phòng lộn xộn thì bố mẹ cũng nên yêu cầu hoặc hỗ trợ bé dọn dẹp.
6. TUYÊN BỐ KẾT THÚC “CHIẾN TRANH” (hi-five, một cái ôm thật chặt, thật dài...)
Sau khi giải quyết xong khủng hoảng thường là bố mẹ đã mệt phờ và thở phào nhẹ nhõm, không nhớ đến bước này. Nhưng bố mẹ nên cố gắng có vài câu "tổng kết nhanh" sự khủng hoảng vừa kết thúc, rồi hỏi con về những gì bạn ấy tự nhận ra/suy nghĩ/rút kinh nghiệm cho lần sau. Điều này sẽ giúp bé hiểu việc tổng kết vấn đề và ghi nhớ những bài học. Sau đó thì gói gọn lại bằng 1 cái hi-five thật to hoặc 1 cái ôm thật chặt hoặc bằng câu nói: “Mẹ yêu con”. Đó là cách tốt nhất để nói với các bạn nhỏ rằng bạn chỉ chỉ trích hành vi của con, không chỉ trích con người con và dù thế nào thì bạn vẫn yêu con. Các bạn nhỏ thường có thể sẽ sợ bố mẹ kỉ luật mình vì không yêu mình nữa nên bước này là bước để “củng cố niềm tin vào tình yêu bền vững” cho các bạn ấy.
Trong thời kì khủng hoảng, điều quan trọng nhất bố mẹ cần nhớ là BÌNH TĨNH BÌNH TĨNH BÌNH TĨNH. Bố mẹ mà bực mình, làm căng là hỏng bét, khổ trẻ con mà mình thì tự dưng chuốc bực vào người. Và tuyệt đối tránh những kiểu câu mệnh lệnh (VD: nín ngay, đứng dậy ngay, đi tất vào, không nói nữa, ăn đi, ăn nhanh lên...); tránh dùng những cụm từ phủ định mạnh (VD: Không được, mẹ nói không là không...), đánh giá/trách móc chung chung (VD: sao con hay ăn vạ thế?, sao con hư/quấy thế?, sao con lười ăn thế?, sao con nhát thế?...) Và cuối cùng hãy kiềm chế tâm lí muốn kiểm soát con, kiểm soát vấn đề, phải nói được con mới là mẹ tốt. Phải cùng con xử lí và vượt qua khủng hoảng trong hòa bình là những việc tốt nhất mà bạn có thể làm cho con đấy!
Khi các bạn nhỏ ăn vạ, la hét, khóc lóc, ì èo….bố mẹ thường rất khó chịu, nghĩ là con cố tình làm mình mệt mỏi, sao con mình lại như thế…. Nhưng khi có một cuộc khủng hoảng, người cần được an ủi nhất là các bạn nhỏ bởi vì khủng hoảng là do quá trình phát triển của các bạn ấy chưa hoàn thiện nên muốn diễn tả một điều gì đó mà không biết nói như thế nào hoặc do những cảm xúc quá choáng ngợp với khả năng xử lí của các bạn ấy hoặc do sự phát triển, thay đổi về tâm sinh lí bên trong mà bản thân các bạn ấy cũng chưa ý thức và thích nghi được nên cực kì khó chịu…. Khi chúng ta hiểu lí do đằng sau của những cuộc khủng hoảng, có lẽ chúng ta cũng nên bao dung hơn một chút với các bạn nhỏ đúng không? Không phải trẻ cố tình làm chúng ta mệt mỏi mà bản thân trẻ đang mệt mỏi.
